Cem nedir?
Cem Alevilerin toplu halde ettikleri ibadetin adıdır.
Kavram olarak Cem Arapça bir kelime olup toplanma, birikme, bir araya gelme manasına gelmektedir. Cem’in kaynağı Kırklar Cem’idir. Cem ibadetini diğer inançlardaki ibadetlerden farklı kılan en önemli unsur; Cem de bulunanların ayni zamanda toplumda hesap vermekle yükümlü olmalarıdır. Cem de bulunalar bir birlerinden Razı Olmak zorundalar.Cem de bulunan bir kişi başka bir kişiye dargınsa, bu iki kişinin dargınlıkları giderilmeden, barışmaları sağlanmadan Cem’e başlanmaz.Alevilerin toplu anlamda temel ibadeti olan Cem, bir DEDE´nin gözetiminde, önderliğinde yerine getirilir.Cem ibadetine katil, hırsız, yolsuz, düşkün kimseler giremez.
Cem ibadetini kısa bir şekilde tanımlamak mümkün değil. Bu anlamda Cem’in ne olduğunu ve nasıl uygulandığını tam manasıyla kavramak için en yakındaki Cem evine gidip bilgilenmek gerekiyor.
Erenler cemine hercan giremez
Şah’a kanber gibi kul olmayınca
Her kanberim diyen kanber olamaz
Edep ile erken yol olmayınca
CEM’in Amacı: İnsan ilişkilerini, otokontrol toplumsal duruşma ile kusursuzlaştırma ve olgunlaştırmadır. İnsanda, insan sevgisi, hoşgörü ve sanatsal uygulama ile dinlendiricidir.
Alevilik’de, uygulanan altı tür Cem vardır. Bunlar şunlardır:
İrşat Cemi (Gençleri, yeni yetişenleri aydınlatma Cemi).
Koldan Kopma Cemi (Suç işleyenlerin, düşkünlerin, toplumsal suçların yargılandığı Cem).
Müsahiplik Cemi (İkrar veren aileler arasındaki birlikteliği, dayanışmayı işleyen İkrar Cemi).
Lokma ve Dardan indirme Cemi (Herhangi bir konuda adak adayanlar, baba ve annelerinin Hakk’a yürümesinde helallık alma Cemi)
Abdal Musa Kurban Cemi (Kurban kesip çevreye dağıtılan Cem). Bu Cem Hacı Bektaş Veli döneminden sonra uygulanmaya başlanmıştır.
Görgü Cemi (Aleviler’de çok özel, önem taşıyan bir Cemdir).
İRŞAD CEMİ:
İrşad Cemi kısaca yeni yetişen kız ve erkek gençlerimizi eğiten, yolun kurallarını gösteren, Cemde nasıl davranacaklarını bildiren, duaları öğreten, insanların birbirleri ile nasıl kaynaşacağını sağlayan, dinler ve inançlar hakkında bilgilendirme yapan bir Cemdir.
KOLDAN KOPMA CEMİ:
Bu Cem Alevilikte Halk mahkemesinin işlediği, toplum içinde sosyal sorunların karara bağlandığı, toplumsal suç işleyenlerin müşkillerinin görülüp giderildiği, daha bir çok konuyu kapsayan bir Cem biçimidir. Bu Cemde tüm ihtilafları Dede, Pir veya Mürşid yöre halkının çoğunluğunun da katıldığı kararı uygular. Verilen karar herkes için geçerlidir.
MUSAHİPLİK CEMİ:
Alevi Cemleri’nin içerisinde Müsahiplik Cemi çok önemli bir yer tutmaktadır. Yukarıda da belirtildiği gibi, Alevilik güçlü ahlak sistemine dayanan, eşitlik ilkesini, paylaşımı ve sosyal adaleti kendi bünyesinde barındıran bir inanç biçimidir. Hamı kendi içinde olgunlaştırdığı gibi, “İnsan-ı kâmil” olmaya yönelik yoğun çaba ve çalışma içine girer. Aileleri birbirleri ile kaynaştırıp dayanışmayı sağlayan bir humanizmaya sahiptir.
İşte bunun adı insanın insanla Müsahib olmasıdır. Yani birbiriyle ilke birliği, yaşam birliği ve daha da ileriye giderek kardeşlik anlaşmasının musahiplik vesilesiyle ikrarlaşmasıdır. Alevilik’de Müsahip olmadan önce belli olgunluk aşamaları vardır.
LOKMA CEMİ:
Adına Lokma Cemi dediğimiz Cem, kulun kula razılık Cemidir. Bir helallaşma Cemidir. Bir gönül alma Cemidir. Adak Kurbanları, Adak yemekleri bu Cemde yapılır. Bu Cemin diğer bir adı da “DARDAN İNDİRME CEMİ”dir. Anadolu’nun bazı yörelerinde Lokma Cemi, diğer bazı yörelerden de Dardan indirme Cemi olarak anılmaktadır.
Dardan indirme, anne, baba veya bir yakının Hakk’a yürümesiyle ilgilidir. Baba, Anne veya bir yakın akrabası Hakk’a yürüyen kişi, ilk üçüncü günü bir yemek verir. Yedinci ve Kırkıncı günü tekrar bir yemek verilir. Bu her üç yemek bir gelenektir. Ancak dardan indirme Ceminin amacı değişiktir. Bu Cemin belli bir günü yoktur. Ama aynı yıl içinde yapılması da bir görev sayılır.
Ölen kişi için Alevilikte daha çok “Hakk’a yürüdü” deyimi kullanılır. Hakk’a yürüyen kişinin tüm tanıdıkları, alış veriş ilişkisi olduğu kimseler, çevrede tanıdığı akraba ve arkadaşları çağrılarak hem halkın huzurunda, hem de Dede’nin huzurunda razılık alınır. Borcu varsa ödenir. Alacağı varsa alınarak yakınına teslim edilir. Sağlığında gücendirdiği kimseler varsa onların razılığı alınır. Kurallar yerine getirildikten sonra yemekler yenilir. Dualar ve gülbenkler okunarak kişiye razılık verilmiş olunulur.
ABDAL MUSA CEMİ:
Abdal Musa, Hünkar Hacı Bektaş Veli’nin önemli kerametler gösteren halifelerindendir. Abdal Musa Alevi ve Bektaşi’lerde saygı ile anılan “sultanlık” payesi almış, bir çok kerametleri olan velilerden birisidir.
Abdal Musa Ceminde kural olarak bir yola alınma veya görgü amacı yoktur. Özellikle Ege ve Akdeniz yöresinde adına Tahtacı ve Çepni dediğimiz boylarda Perşembe’yi Cuma’ya bağlayan gecelerde adak kurbanları gibi konularla ilgili Cem düzenlenir. Bu cemler’de köy halkı biraraya toplanır. Dargınlar, küsler barışır, komşular birbirlerine lokma verirler.
GÖRGÜ CEMİ:
Alevilikte görgü Cemi özellikle tüm kurallarıyla deüişik yörelerde noksansız olarak tatbik edilir. Görgü Cemine girebilmek için, Müsahipli olmak, evli olmak, adap ve ahlaka uygun olmak, düşkün olmamak, yani toplum içerisinde her hangi yüz kızartıcı bir suçu bulunmamak. Pire, Mürşide ve Dede’ye inançlı ve itikatlı olmak. Kişinin mevki ve makamı ne olursa olsun Cemevi’nin eşiğinden adımını içeriye attıktan sonra, Ceme katılan canlar kendi arasında bir fark gözetmemek ve Allah’ın birliğine Peygamberin Resulluğuna inanmaktır.
Alevi Cemleri, Ceme katılan aileler tarafından sosyal dayanışma suretiyle yaşamaktadır. Diğer bir deyimle Aleviler laikliği kendi içlerinde 1400 yıllık tarihi bir süreçde yaşatmışlardır.
Cemde oniki hizmet görevlileri
1-DEDE (PİR-MÜRŞİD): Cemi yöneten,yükseköğretim görevlisi,hakem,hakim,üst bilgili.
2-REHBER (yol gösteren): İlköğretim görevlisi,oniki hizmet sorumlusu.
3-ZAKİR (ozan, aşık, sanatçı) Saz,söz ustası.
4-GÖZCÜ (Gözlemci) Cem evinde düzeni,sükuneti,disiplini sağlar.
5-ÇERAĞCI (Işıkçı) Cem evinde meydanı aydınlatır,delilci.
6-PEYK (Haberci): Halkı cem evine (yerine) çağıran.
7-NİYAZCI (Lokmacı, kurbancı, sofracı) Halkın, evlerinden getirdiği yiyeceklerle (Niyaz) ilgilenir
8-PERVANE (Semah ve meydan sorumlusu) Meydan ve semahla ilgilenir.
9-İZNİKÇİ (Temizlik Sorumlusu) Temizlik ihtiyaç malzemeleri bulundurur. (Su,sabun, havlu,kap vs..)
10-FERRAŞ (Süpürgeci) Cem meydanında simgesel temizlik görevini yapar.
11-SAKKACI (Saka,su dağıtıcı) Cemde su dağıtıcı. (Hz. Hüseyin’i anımsatma)
12-KAPICI (dış kapı görevlisi) Dışardan, içerden gelen gidenleri gözlemler,ilgilenir.
Kaynak: AABF Köln